به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه صبح نو ،سدسازی در کشور به‌خوبی پیش رفته ولی راه منطقی برای مدیریت آب نیست. چون حدود 30درصد از آب ذخیره‌شده پشت سدها قبل از مصرف تبخیر می‌شوند؛ به این ترتیب، بحث پیرامون ذخایر آب موجود در اعماق بسیار زیاد زمین، مدت‌هاست که در افکار عمومی مطرح شده است. فارغ از درست و غلط بودن این روایت‌ها، پروژه اکتشاف آب از اعماق بسیار زیاد موسوم به آب‌های ژرف مدتی است که در دستورکار برخی نهادهای دولتی کشور قرار گرفته است. سوال اینجاست استخراج این آب‌های ژرف و ذخیره آب در زیر زمین کار منطقی محسوب می‌شود؟
با توجه به ظرفیت ۵۰میلیارد و ۵۰۰میلیون مترمکعبی مخازن سدهای کشور، پرشدگی ۱۸میلیارد و ۷۰۰میلیون مترمکعبی سدها نشان‌دهنده این است که درحال‌حاضر ۳۷درصد مخازن سدها پر و ۶۳درصد ظرفیت مخازن خالی است. این آمار نشان از کمبود آب در تابستان را دارد و لزوم استفاده از روش‌های نوین در ذخیره‌سازی آب و همچنین استفاده از آب ژرف را الزامی می‌کند. «علیرضا باقری»، کارشناس منابع آبی در گفت‌وگو با می‌گوید: «گذشتگان ما به‌خوبی دریافته بودند که هر اقلیمی مناسب با فعالیت و معیشتی خاص است و به بهترین شکل خود را با طبیعت وفق داده بودند اما جانشینان آن‌ها سرمست از دستیابی به قدرت‌های عظیم انرژی و تکنولوژی این قاعده را برهم زدند و اکنون جز خستگی و بی‌حاصلی نتیجه دیگری عایدشان نشده و تنها راه بازگشت به سنت پیشینیان و احترام به طبیعت است.
در کشور ما متاسفانه به‌علت ضعف مدیریت و نداشتن برنامه‌های کلان و عدم اختصاص بودجه در زمینههای حفاظتی و احیا و کمتر بها دادن به صاحبان علم و فن و تجربه اغلب فعالیت‌های انجام‌شده در عرصه توسعه کشاورزی منجر به تخریب شدید محیط‌زیست و نابودی منابع طبیعی شده است. هرکجا که توانستیم با حفر چاه‌های عمیق و احداث سدها و آببندها، شروع به آبی کردن اراضی و بهره‌برداری از آن‌ها کردیم. بدون درنظرگرفتن اینکه منابع آب زیرزمینی موجود در مناطق خشک عمدتا غیرقابل تجدید و منابعی استراتژیک هستند.
این کارشناس آب می‌افزاید: «از اواخر قرن بیستم اکولوژیست‌ها به مخاطرات ساخت سدها و انباشت آب در پشت آن‌ها پی بردند. یکی از این مخاطرات تولید متان در این دریاچه‌هاست که موجب تشدید اثر گلخانه‌ای و گرمتر شدن جو زمین است و دیگری تبخیر مقادیر زیادی آب در این دریاچه‌هاست؛ بنابراین بهترین مکان برای ذخیره و نگهداری آب، درون زمین و در خاک است. این امر با احیای مراتع و جنگل‌ها و نیز افزایش نفوذپذیری آب در خاک امکان‌پذیر می‌شود.
استخراج آب ژرف راه چاره نیست
باقری با بیان اینکه استفاده از آب‌های ژرف کار منطقی نیست، توضیح می دهد: البته دستیابی به این آب‌ها برای مواقع بحران خوب است ولی راه چاره‌ای برای طولانی‌مدت نیست. تخلیه آب‌های زیرزمینی موجب فرونشست اراضی می‌شود که خود گاهی صدمات غیرقابل جبرانی را به‌دنبال دارد. علاوه‌بر اینکه رانش زمین موجب ایجاد شکاف‌ها و گودال‌های بزرگ در سطح زمین و ویرانی سازه‌های موجود در آن مناطق می‌شود، ممکن است خسارت‌های جانی نیز به‌دنبال داشته باشد.
این پدیده بر اثر خالی شدن روزنه‌ها، حفره‌ها یا کانالهایی است که آب‌های زیرزمینی در آن‌ها قرار داشته‌اند و با تخلیه آب و خالی شدن آن‌ها روی هم فرومی‌ریزند. مهمترین اتفاق این است که با ریزش این حفره‌ها دیگر جایی برای ذخیره شدن آب باقی نمی‌ماند و مخازنی که آب باید در آن‌ها ذخیره شود، تخریب می‌شوند.
این فرونشست‌ها فشردگی خاک‌های این مناطق را نیز در پی دارند که موجب تشدید خسارت‌های ناشی از زلزله می‌شود. همانگونه که در بدن ما خون نقش جابه‌جایی مواد را برعهده دارد، جویبارها و رودها در طبیعت وظیفه جابه‌جایی مواد و عناصر را عهده دارند و شریان‌های طبیعت‌اند. چرخه آب یعنی چرخه حیات در طبیعت و چرخه مواد و عناصر بدون چرخه طبیعی آن ممکن نیست. منابع آب استراتژیک و فقط در زمان‌های خاص و به‌طور محدود قابل بهره‌برداری هستند.مثلا در شرایطی که بر اثر خشکسالی شدید، زراعت دیم بدون یک یا دو آبیاری کمکی، ممکن نباشد؛ البته باید در مواقع ترسالی با آبخوانداری(پخش سیلاب‌ها و تغذیه مصنوعی چاه‌ها) آب برداشت‌شده، جایگزین شود.»
او می‌افزاید: «چاه‌های آب‌های ژرف 1500 تا 2هزار متر عمق دارد و برداشت از این چاه‌ها به محیط‌زیست آسیب نمی‌زند، خیلی عمیق است و مثل چاه‌های معمولی نیست که اگر به تعداد زیاد حفر شوند سطح آب‌های زیرزمینی پایین بیاید و زمین نشست داشته باشد. برداشت از آب‌های ژرف تاثیری بر محیط‌زیست ندارد و حتی یک رود هم نمی‌تواند به این عمق برود اما باید توجه کرد که با این آب نمی‌توان جنگل‌کاری کرد و فقط برای تامین آب آشامیدنی دشت سیستان مناسب است.
باید از آب‌های ژرف به‌صورت محدود استفاده کرد و نمی‌توان آب آنجا را به دیگر مناطق منتقل کرد. این آب تا حدودی می‌تواند نیازهای سیستان و مناطق کم‌آب را تامین کند، آب چاه به زاهدان می‌آید و آب ژرف نباید به منطقه دیگری منتقل شود؛ زیرا محدود است و حتی باید سیستم‌هایی تعبیه شود که این آب در همان خانه‌ها تصفیه شود. باید با صرفه‌جویی و فقط برای شرب و بهداشت استفاده شود، نه محیط‌زیست و فضای سبز و دیگر موارد.»چاه‌های آب‌های ژرف 1500 تا 2هزار متر عمق دارد و برداشت از این چاه‌ها به محیط‌زیست آسیب نمی‌زند، خیلی عمیق است و مثل چاه‌های معمولی نیست که اگر به تعداد زیاد حفر شوند سطح آب‌های زیرزمینی پایین بیای
نظر شما